Ανοικτή Πρόσβαση στην επιστημονική πληροφόρηση αποτελεί η ελεύθερη, άμεση, διαρκής και απαλλαγμένη από τα τέλη και τους περισσότερους περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων διαδικτυακή πρόσβαση σε ψηφιακό ακαδημαϊκό και επιστημονικό περιεχόμενο. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να χρησιμοποιούν ελεύθερα το διατιθέμενο υλικό για ερευνητικούς, εκπαιδευτικούς και άλλους σκοπούς. Στόχος είναι η ανταλλαγή επιστημονικών πληροφοριών, η ενίσχυση της έρευνας και η μέγιστη αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων.
Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για την Ανοικτή Πρόσβαση
Η Ευρωπαϊκή Πολιτική για την Ανοικτή Πρόσβαση έχει ως στόχο τη βελτιστοποίηση του αντικτύπου της επιστημονικής έρευνας που χρηματοδοτείται με δημόσιους πόρους τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε επίπεδο κρατών μελών. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει την Ανοικτή Πρόσβαση ως τον καθιερωμένο τρόπο διάχυσης της δημόσιας χρηματοδοτούμενης έρευνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και υποστηρίζει την ανοικτή κυκλοφορία της γνώσης ως μια από τις έξι προτεραιότητες του Οδικού Χάρτη για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας.
Το 2012 η Επιτροπή εξέδωσε Ανακοίνωση για τη «Βελτίωση της πρόσβασης στις επιστημονικές πληροφορίες: Αύξηση της απόδοσης των δημόσιων επενδύσεων στην έρευνα». Στην ανακοίνωση καθορίζονται οι ενέργειες που η Επιτροπή προτίθεται να λάβει για να βελτιωθεί η πρόσβαση στις επιστημονικές πληροφορίες και να ενισχυθούν τα οφέλη των δημοσίων επενδύσεων στην έρευνα. Εξηγείται επίσης πώς οι πολιτικές ανοικτής πρόσβασης θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος πλαισίου της ΕΕ για την Έρευνα & Καινοτομία (2014-2020), «Ορίζοντας 2020». Η ανακοίνωση συνοδεύεται από σύσταση προς τα κράτη μέλη για την ανάπτυξη εθνικών πολιτικών για την παροχή Ανοικτής Πρόσβασης στη δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα και την ανάπτυξη σχετικών πολιτικών από τους χρηματοδότες και τους φορείς έρευνας, πολιτικές οι οποίες θα συντονίζονται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η εν λόγω Σύσταση αναθεωρήθηκε το 2018 με τη «Σύσταση της 25ης Απριλίου 2018 για την πρόσβαση στις επιστημονικές πληροφορίες και τη διαφύλαξή τους» για να αντικατοπτρίζονται καλύτερα οι τρέχουσες ερευνητικές πρακτικές και να υποστηρίζεται περαιτέρω η ανάπτυξη της Ανοικτής Επιστήμης (Open Science) στην Ευρώπη. Με τη σύσταση, τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να προωθήσουν το Χρυσό Δρόμο – Gold Route ή / και τον Πράσινο Δρόμο – Green Route (καλύπτοντας τόσο τις επιστημονικές δημοσιεύσεις όσο και τα ερευνητικά δεδομένα), να ενθαρρύνουν την περαιτέρω εφαρμογή της ανοικτής πρόσβασης σε επιστημονικές δημοσιεύσεις, την ενθάρρυνση των Ερευνητικών Φορέων Χρηματοδότησης να ανταλλάζουν πληροφορίες και καλές πρακτικές κατά τη μετάβαση στην ανοιχτή πρόσβαση, να εξετάσουν το ενδεχόμενο ευθυγράμμισης και συντονισμού των διαπραγματεύσεών τους με επιστημονικούς εκδότες με βάση λογικά τέλη συνδρομής και Διαδικασίες Χρέωσης Άρθρου (Article Process Charges) για τη στήριξη της μετάβασης σε νέα και πιο ισορροπημένα επιχειρηματικά μοντέλα και να διευκολύνουν την ανάπτυξη πιστοποιημένων αποθετηρίων για την Πράσινη Ανοικτή Πρόσβαση και να τονώσουν την αυτο-αρχειοθέτηση και άλλα. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνουν τις συνέργειες με τα φόρουμ και τις ομάδες εργασίας άλλων πολυμερών οργανισμών, όπως Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), Group of 8 (G8), τα Ηνωμένα Έθνη και η Οργάνωση του ΟΗΕ για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO), προκειμένου να προωθηθεί η εφαρμογή της ανοικτής πρόσβασης στο διεθνές περιβάλλον. Τα κράτη μέλη καλούνται επίσης να εξετάσουν το ενδεχόμενο υιοθέτησης μιας προσέγγισης Ανοικτής Επιστήμης όσον αφορά επιλεγμένες κοινές κοινωνικές προκλήσεις στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020».
Η παροχή Ανοικτής Πρόσβασης είναι υποχρεωτική για το σύνολο των έγκριτων δημοσιεύσεων (peer-reviewed publications) που προκύπτουν από έργα που χρηματοδοτούνται από τον Ορίζοντα 2020. Οι υποχρεώσεις για την ανοικτή πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις στα πλαίσια του Ορίζοντα 2020 περιγράφονται στο άρθρο 29.2 του συμβολαίου του έργου (grant agreement) μαζί με τις ελάχιστες εξαιρέσεις που αφορούν όρους εμπιστευτικότητας (άρθρο 36), ασφάλειας (άρθρο 37) και προστασίας των προσωπικών δεδομένων (άρθρο 39). Για περισσότερες πληροφορίες πατήστε εδώ. Ο Ορίζοντας 2020 περιλαμβάνει επίσης μια πιλοτική δράση για την Ανοικτή Πρόσβαση στα ερευνητικά δεδομένα. Οι σχετικές πολιτικές για την Ανοικτή Πρόσβαση στα ερευνητικά δεδομένα βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο.
Σημαντική εξέλιξη σε επίπεδο πολιτικής αφορά ο αυξανόμενος αριθμός χρηματοδοτών έρευνας και φορέων έρευνας που υλοποιούν πολιτικές Ανοικτής Πρόσβασης στην επιστημονική πληροφόρηση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Εθνικό Πλαίσιο για την Ανοικτή Πρόσβαση
Σε εθνικό επίπεδο η πολιτική για την Ανοικτή Πρόσβαση στην Επιστημονική Πληροφόρηση ευθυγραμμίζεται με τις τρέχουσες πρόνοιες και καλές πρακτικές του Ορίζοντα 2020 που αποτελεί το Πρόγραμμα Πλαίσιο της ΕΕ για την Έρευνα & Καινοτομία για την περίοδο 2014-2020. Βασίζεται επίσης, σε σημαντικό βαθμό, στις κατευθυντήριες γραμμές της UNESCO για την πολιτική Ανοικτής Πρόσβασης, στις κατευθυντήριες γραμμές των ευρωπαϊκών έργων MEdOANet και PASTEUR4OA για την Ανοικτή Πρόσβαση, στις τρέχουσες πολιτικές σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο και στις συστάσεις πολιτικής του έργου RECODE για την Ανοικτή Πρόσβαση καθώς και τις πρακτικές και εφαρμογές υποστήριξης που προωθούνται από το πανευρωπαϊκό πρόγραμμα OpenAIRE.
Η Εθνική Πολιτική Ανοικτής Πρόσβασης στην Επιστημονική Πληροφόρηση υιοθετήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2016 και έχει ως όραμα τη δημιουργία συνθηκών ελεύθερης πρόσβασης για όλους τους πολίτες, τους ερευνητές και τις επιχειρήσεις στις δημοσιεύσεις, από οργανισμούς έρευνας και ακαδημαϊκά ιδρύματα στην Κύπρο, που χρηματοδοτούνται τόσο από δημόσιους όσο και από ιδιωτικούς πόρους. Για περισσότερες πληροφορίες πατήστε εδώ.